Lan Thanh Hạc Dendrobium suzukii

Tháng 7 vừa qua, Lê trung Tín ở Bà Riạ có gửi cho chúng tôi bài Dendrobium rừng Việt Nam. Ngoại trừ những cây khá phổ thông như Den. anosmum, Den amabile hay Den chrysotoxumlạ đẹp như: Den. cruentum, Den. suzukii, Den. signature và còn nhiều nữa. Xin cám ơn người bạn trẻ đã cho tôi biết những điều mới lạ.

Đến khi sưu tầm và nghiên cứu những cây lan Việt Nam tôi thấy có khá nhiều nghi vấn, tỷ dụ như hai cây Renathera citrina và Renanthera annamensis hình dáng và mầu sắc y hệt như nhau (Xin xem bài Nhận Diện Người Tình). Rồi thì trường hợp của cây Dendrobium falconeri

Đến nay khi tìm hiểu về cây Den. suzukii lại có thêm nghi vấn khác, xin hãy xem phần nói về cây này của Lê Trung Tín:

THANH HẠC
Tên khoa học: Dendrobium cruentum Rchb. f.
Cánh hoa màu xanh ngọc, lưỡi sần sùi những hạt đỏ cam dọc theo phần gốc sóng lưỡi.
Phân bổ ở vùng lạnh như Lâm Đồng, Đà Lạt.
v.v... tôi rất vui mừng và tự hào về những cây lan đẹp đẽ, nhưng tiếc rằng ngàn dậm tha hương không được chính mắt nhìn thấy những cây lan tên Việt là Trúc mành, mà sách vở tài liệu ngoại quốc cho là cây này chỉ mọc ở Ấn độ, Trung quốc, Đài Loan mà thôi. Ngay cả Leonid Averyanov người đã lặn lội hầu hết khắp núi rừng Việt nam, tổng cộng trên 10 năm ròng rã, người được cho là rành rẽ nhất về hoa lan Việt nam cũng không nói đến, nhưng Nguyên Phong, Nguyễn Phú Thịnh, Asa và một số bạn chơi lan ở Việt Nam (www.dalatrose.com/forum) xác nhận là cây lan này có mọc tại: Đắc Tô, Tumơrong, Mường Hoong, Ngọc Lĩnh, Kontum, Quảng Nam và Quảng Bình.

(Ảnh trên Website:dalatrose.com).

THANH HẠC
Tên khoa học: Dendrobium suzukii. T. Yukawa 2002
Là loài lan phát hiện ở Việt Nam, được người Nhật nhập về và đặt tên là Dendrobium suzukii, cánh hoa màu xanh ngọc, lưỡi sần sùi những hạt đỏ, hoa lâu tàn không hương, cây khó trồng. Thanh hạc Dendrobium suzukii - rất giống Den. cruentum nhưng khác ở chỗ, Den. cruentum có cánh hoa màu xanh nhạt hơn, lưỡi màu cam nhạt ít nhăn nheo như Den. suzukii.
Phân bổ ở vùng lạnh như Lâm Đồng, Đà Lạt.

(Ảnh trên Website: www.aospacificcentral.org, dalatrose.com)

Sau đây là 2 nghi vấn:
1. Việt nam có cây Dendrobium cruentum và Dendrbium zuzukii hay không? Nếu có thì mọc ở đâu?
2. Cây Dendrobium suzukii là cây nguyên giống (specie) hay lai giống thiên tạo (natural hybrid)?

• Trong Danh sách các giống lan của các quốc gia do Hiệp ước Quốc tế bảo vệ các giống thú hiếm quý (CITES Check List phần 1-2-3 năm 2002), Việt nam không có Dendrobium cruentum Den. suzukii.

Các sách Phong lan của Trần Hợp, Cây cỏ miền Nam của Phạm Hoàng Hộ, Slipper orchids of Việt nam của Leonid Averyanov có liệt kê những giống lan ở Việt nam cũng không thấy tên 2 cây lan này. Trong Orchids of Indochina của Seidenfaden, cũng không nói tới cây Den. cruentum mọc ở Đông dương.

• Nhưng theo Internet Orchid Species Photo Encyclopedia (IOSPE) một Website khá có uy tín rất phong phú về hình ảnh và chi tiết của các giống lan, Việt nam có cả 2 cây này nhưng lại nói như sau: Dendrobium suzukii rất giống với Den. cruentum nhưng hoa lớn hơn nhiều. Cây này hình như là một cây lai giống vì chưa tùng thấy ở nơi hoang dã, nó đã được ghi nhận ở một vườn lan. (It is very similar to Den. cruentum but the flowers are much larger. This orchid is most likely a hybrid as it has never been found in the wild, it was written up in a nursery.)
và cũng không có

Den. cruentum hình IOSPE

Den. suzukii hình IOSPE

• Trong danh sách về Dendrobium nguyên giống (specie) của Wikipedia cũng có tên Den. suzukii.

• Vườn thảo mộc Marie Selby tại Sarasota, Florida là nơi chuyên nhận diện, nghiên cứu và sưu tầm các giống lan, hiện có 6000 giống, chuyên gia (taxonomist) John Beckner cũng nói rằng đây là một cây nguyên giống.

Dendrobium suzukii "Peng Seng"

Den. suzukii "Belmont Highlands"

• Theo ODG cây lan Den. suzukii "Peng Seng" đã được Hội Hoa lan Hoa Kỳ cấp chứng chỉ CBR (Certificate of Botanical Recognition) Chứng chỉ này cấp cho những cây nguyên giống lần đầu tiên được công nhận, chỉ chính thức hóa sau khi đã kiểm nghiệm DNA và đăng trên báo. Sau đó một chuyên gia về lan, Peter O' Byrne đã dài giòng giải thích trên rằng cây Den. suzukii chỉ là một cây lai giống giữa Den. cruentum và Den. tobaense mà thôi.Sau đó hội Hoa lan Hoa kỳ đã công nhận với tên Den suzukii do H&R Orchids tại Ha uy di.

Nhưng ngày 20-9 năm 2004 Hội Hoa Lan Hoa Kỳ, chi bộ miền Trung Thái Bình Dương (AOS Pacific Central Judging Center) lại cấp chứng chỉ (CBR) cho cây lan Den. suzukii 'Belmont Highlands' do Walter M. Shinn với 2 hoa là một cây nguyên giống.

Như vậy cây Den. suzukii thực sự là cây nguyên giống hay cây lai giống? Người viết bài này đã gửi điện thư hỏi những nơi có thẩm quyền kể trên để xin xác nhận, nhưng thư gửi đã lâu vẫn chưa có câu trả lời, có lẽ vấn đề kiểm nghiệm DNA có điều gì phức tạp chăng?

Dendrobium tobaense

Nếu là cây nguyên giống, vậy thì nó mọc ở nơi nào trên đất nước Việt Nam? Nếu là một cây lai giống thiên tạo thì dù cho Thái lan một nước láng giềng có cây Den. cruentum nhưng không có cây Dendrobium tobaense thì làm sao có thể thụ phấn với cây Den tobaense mọc ở Nam Dương được? Các nhà khoa học làm sao giải thích nguyên do. Họa chăng là có bàn tay phù thủy của những lái buôn lan tạo dựng ra để moi tiền của những ai ham thích những của mới lạ.

Nghi vấn này chỉ có các bạn ở Việt nam mới có thể giải đáp ổn thỏa và xác đáng hơn ai hết. Rừng Việt nam có 2 cây này hay không? Dù rằng nghi ngờ là không, nhưng tôi vẫn mong là có.

Placentia 11-11-2007

BÙI XUÂN ĐÁNG