Hoa lan và trang trí cảnh quan

Ông bạn Mỹ già từ 15 năm về trước, nay không còn đủ sức trong coi vườn tược và những cây lan thân thương nữa, ông đành bán nhà và chuẩn bị vào nhà dưỡng lão.

Căn nhà cất theo kiến trúc của Mễ tây cơ nằm trong thửa vườn rộng non một mẫu nằm ở gần thung lũng Carbon Canyon. Công việc chuyển nhượng địa ốc đang ở trong giai đoạn cuối cùng, một mặt lo thu xếp đồ đạc và một mặt thanh toán những cây lan ông đã từng sưu tập và nuôi dưỡng từ mấy chục năm qua từ khi còn giảng dậy tại trường đại học UCLA. Những cây lan này ông quý còn hơn là vàng, phải nói là kim cương mới đúng vì ông là người Mỹ nên chỉ thích kim cương mà thôi. Tâm sự với tôi rằng phải xa những cây lan nuôi nấng từ mấy chục năm qua là điều làm cho ông buồn hơn là phải xa căn nhà mà ông đã mua đất, vẽ kiểu và thuê thợ xây nền cất móng. Ông muốn mời tôi và những người trong hội tới mua lan với giá thật rẻ, coi như là nuôi dưỡng dùm ông những đứa con yêu quý.

Ngày hẹn sắp đến, trận hỏa tai lớn chưa từng thấy tại miền Nam California ập xuống vùng ông cư ngụ. Gọi điện thoại 5-7 lần không ai trả lời, chứng tỏ ông đã bỏ nhà tránh cơn bão lửa. Hơn một tuần sau, ông gọi cho tôi mời xuống chơi. Tôi chỉ muốn gặp người bạn già một lần chót vì ông sẽ dọn đi xa, chứ chẳng muốn mua lan. Tuy rằng sức khỏe của tôi còn khá hơn ông một chút, nhưng cũng chẳng bao lâu cũng phải làm theo như ông.

Con đường dẫn tới nhà ông, thật tiêu điều. Hai bên đường những đám cây cỏ cháy rụi chỉ còn nhưng cành trơ trọi đen thui. Nhà ông bạn già còn nguyên vẹn nhưng than tro phủ đầy sân cỏ. Vườn lan sơ sác, úa vàng vì hơi nóng lan tỏa khắp vùng. Tôi nhớ lại những ngày đến thăm vợ chồng ông, lan không những mọc trong nhà kính ngoài vườn và còn trên khắp các thân cây. Những bụi Phaius tankervillae hay Spathoglottis plicata trồng thẳng xuống đất, những khóm Oncidium sphacelatum trồng ở gốc cây, trên những cành cây nằm ngang nào là Cattleya hay Laelia anceps. Ở sát gốc là những khóm lan hài hoa nở theo mùa. Nhưng hôm nay chỉ còn sót lại vài cây lan mọc trên cành cây, ông cho biết theo sự giao ước với người chủ mới, những cây này sẽ được để lại nhưng chẳng biết sẽ còn được bao lâu.


Chúc ông mạnh khỏe và an vui với cuộc sống mới, tôi ra về trong lòng ngao ngán nghĩ lại chuyện năm xưa. Năm 1992 tôi cũng bán nhà tại Peoria, Illinois để sửa soạn về hưu. Người chủ mới là một người Lào gốc Việt, thấy tôi có nhiều hoa lan, anh ngỏ ý muốn xin một cây lan Cattleya hoa trắng thơm ngát. Tôi chỉ bảo cho anh cách trồng, nhưng anh ta nói:

Bác đừng lo, hồi còn ở Vientiane cháu đã vào rừng lấy về nuôi nhiều lần rồi!

Hai tuần sau anh ta gọi tôi trở lại lấy bầu và mướp vì giàn bầu đã có quá nhiều trái. Khi tôi trở lại đã thấy cây lan yêu quý của tôi được trồng ngay xuống đất, dưới gốc cây bầu...


Năm 2005 khi sang Úc đại lợi, tôi đã thấy biết bao nhiêu lan mọc ở trên cây, nhưng ấn tượng sâu xa nhất là con đường dẫn vào nhà tiến sĩ Geoff Stocker. Ông là một nhà trồng lan, một khoa hoc gia đã viết chung cuốn Dendrobium and its Relatives với Bill Lavarack và Wayne Harris. Trong nhà kính của ông khá nhiều hoa lan, nhưng không làm cho tôi thích thú bằng những hàng cây ở ngay lối vào và chung quanh nhà. Có lẽ khí hậu tại Malanda nơi ông ở thuộc vùng Atherton Tableland phía Bắc Queenland ẩm độ khá cao cho nên trên các cành cây thuộc vùng này rong rêu mọc đầy chen lẫn với dứa dại và lan. Trên thân các cây khuynh diêp lớn nhỏ đủ loại hoa lan nhưng phần đông là các giống Dendrobium đủ mầu sắc và hình dạng khác nhau.

Xen vào đó là những khóm Cymbidium madidum hay Cymbidium suave, khóm còn đương mang những chùm hoa dài buông thõng, trong khi những cây khác đã ra đầy trái dù rằng mới vào mùa Xuân.

Tháng 11 năm 2007 khi đến thăm vùng Pattaya, Chiêng Mai, Chieng Rai Thailand và Siem Reap, Campuchia chúng tôi thấy rất nhiều hoa lan. Những bụi Cymbidium aloifolium và Cymbidium finlaysonianum rất lớn mọc trên thân cây thốt nốt, hay trên các cây cao vút trong vùng Đế Thiên, Đế Thích.

Tại khắp các công viên, phi trường, khách sạn hay quán ăn nhỏ ven đường họ cũng trồng lan vào trong chậu đất hay vỏ quả dừa hoặc tạo thành những tiểu cảnh rất có mỹ thuật.


Những cảnh trí này tuy mất công nhưng không quá tốn kém bởi vì giá rất rẻ, chỉ khoảng $1 cho 2 chậu dù rằng Cattleya hay Dendrobium. Nếu ở ngoài trời, họ cứ để mặc cho thiên nhiên nuôi dưỡng vì độ ẩm rất cao 50-60% và cứ vài ngày lai có trận mưa lớn. Còn nếu ở trong phi trường, khách sạn hay những nơi có mái lợp họ mỗi ngày cho phun nước 2 lần và tưới một lần cũng chẳng tốn công hơn là trồng những cây vạn niên thanh là bao.


Tại Florida và những thành phố ven biển miền Nam California cũng có nhiều người trồng lan trên cây. Chúng ta cũng có thể làm như họ tạo nên những cảnh trí tăng thêm vẻ mỹ quan cho khu vườn hay giá trị của căn nhà. Nếu độ ẩm không cao chúng ta có thể gia tăng được nhờ vào kỹ thuật phun sương giá tiền không quá đắt.


Vấn đề chính chúng ta cần phải có những cây thân có gốc lớn và có những cành nằm ngang, bởi vì những cành này sẽ giữ nước lâu hơn là những thân cây thắng đứng. Nếu không có thân cây chúng ta có thể trồng vào thân cây dừa (king palm, queen palm), thân cây dừa gai (pigmy palm), thiên tuế (sago palm) thân cây cau hay trên các thân cây đã bị cắt bỏ. Thân cây Pigmy palm hay Sago palm có vỏ xù xì rất tốt cho rể bám vào và luôn luôn giữ ẩm.

Trước hết chúng ta phải lựa chọn giống lan nào thích hợp với nhiệt độ và ánh nắng nơi ta ở vì nếu mùa đông lạnh quá lan sẽ chết và nắng quá, lan sẽ vị cháy lá hay còi cọc không sống nổi. Xin tạm nêu ra nhũng cây lan có thể trồng ngoài trời ở miền Nam California:
• Brassavola nodosa và các cây lai giống như Blc Makai mayumi
• Cattleya loại 2 lá hoặc Laeliocattleya
• Cymbidium aloifolium, Cym. finlaysonianum, Cym. madidum và những giống có lá dầy
• Dendrobium nobile, Den. kingianum, Den. speciosum v.v...
• Epidendrum ibaguense, Epi. schomburgkia v.v...
• Laelia anceps và các giống lai
• Myrmecophyla (schomburgkia) tibicinis và các giống có lá dầy
• Oncidium mule ears, On. sphacelatum
• Phaius tankervillae
• Spathoglottis aurea, Spath. plicata v.v...
• Sobralia
• Vanda, Ascocenda v.v...

Kể ra còn nhiều loài khác nữa, chúng ta có thể trồng và rút tỉa kinh nghiệm. Nói tóm lại điều kiện cốt yếu là cây chịu được lạnh còn nắng nhiều hay ít chúng ta có thể trồng như sau:

Cây không chịu nhiều nắng nên để lên cao cho có bóng rợp của lá cây, hoặc để cây sang phía có nắng Đông Nam hay Đông Bắc miễn là tránh được ánh nắng gay gắt Tây Bắc của mùa hè từ 1-4 giờ chiều nhất là nhưng ngày có gió chướng Santa Ana.

Sau khi chọn cây và chọn hướng mặt trời, chúng ta dùng đinh đóng sơ dừa hay vỏ dừa vào vị trí để làm điểm tựa cho rể cây lan bám vào. Đặt cây vào rồi cho thêm rêu và vỏ dừa nếu cần, sau đó dùng giây nylon quấn chặt vào thân cây Nếu cây đã trồng trên vỏ cây chỉ cần đóng đinh vào và cho thêm sơ dừa và rêu là xong. Nếu dùng giây kẽm không nên cột quá chặt sẽ làm cho thân cây bị thắt ngẵng lại.


Nên trồng 2-3 cây một chỗ để có thêm điểm tựa và giữ nước. Nếu trồng nhiều nên trồng theo hàng ngang hoăc hơi cao hay thấp một chút, nhưng không nên trồng cây ở phía trên và phía dưới vì nước ở cây trên sẽ thêm chất muối đọng cho cây ở dưới.


Muốn giản dị chỉ cần cắt một nửa chậu phía trong, dùng đinh dài đóng chậu vào cây và lấy rêu spanish moss phủ lên cũng khá ngoạn mục. Ngoài có thể trồng thêm những cây tầm gửi dương xỉ, lưỡi rắn (fern), dứa dại (bromeliad). Cây dương xỉ nên chon thứ có củ để chịu khô được, những cây dứa dại cần giống chịu được lạnh.

Nếu muốn trang trí một cảnh quang mà không có cây lớn, chúng ta có thể dùng các thân cây đã bị cắt bơ. Nên chọn những loại cây lâu mục như gốc nho khô, cây nhãn, cây bưởi hoặc sơn với nhựa đường (emulsion asphalt) để chống ngấm nước.

Để phun sương hay tưới nước tự động chúng ta cần phải có một chiếc van (Valve) dùng cho việc tưới cỏ, vài chục thước giây dẫn nước và vài chiếc đầu nhỏ nước (dripper) hay phun sương (mister) hoặc những giây có nhiều đầu phun sương là xong. Ngày giờ tưới lâu hay mau tùy theo nơi chúng ta ở mà sắp đặt (Xin xem bài Tưới Nước, Bón Phân Tự Động trong mục Cách Trồng Lan.

Trên đây chúng tôi chỉ đưa ra một ý niệm và phương cách căn bản, còn có việc thực hành ra sao và vẻ mỹ quan sẽ tùy thuộc vào năng khiếu và óc sáng tạo của các bạn.

Placentia đầu năm Kỷ Sửu

BÙI XUÂN ĐÁNG